Informatietransmissie goede voorspeller voor kredietcrisis

De recente kredietcrisis werd voorafgegaan door een sterke groei van de transmissie van informatie in de grootste financiële derivatenmarkt. Hiermee kan deze transmissie een maat zijn voor de instabiliteit van de markt. Dit onverwachte verband ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de ING Bank. De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd in het toonaangevende online tijdschrift 'Scientific Reports' van 'Nature'.
De financiële swap-markt bestaat uit een groot netwerk van risico-uitwisselingen tussen banken en pensioenfondsen, waarbij iedere swap risico ‘uitwisselt’ tussen twee spelers. Elke individuele speler minimaliseert het risico van het eigen portfolio door rente-swaps aan te gaan met andere spelers. De markt als geheel kan hierdoor echter uitgroeien tot een instabiel netwerk, waarbij een kleine schok kan leiden tot een kritieke toestand. Omdat niemand een volledig overzicht heeft van dit netwerk, blijft deze opbouw van instabiliteit verborgen. De recente kredietcrisis kwam als een verrassing; de bevindingen van UvA en ING kunnen in de toekomst gebruikt worden om een vroege waarschuwing af te geven voor een mogelijk nieuwe crisis.
UvA-onderzoeker Rick Quax en zijn collega’s prof. dr. Peter Sloot (UvA) en dr. Drona Kandhai (UvA en ING) lichten hun ontdekking toe: ‘De opbouw van instabiliteit in een netwerk leidt wiskundig gezien tot een groei van informatie-transmissie. Het financiële netwerk van swaps is echter verborgen, waardoor we deze transmissie niet direct kunnen berekenen. De oplossing bleek te liggen in de structuur van een swap: een groeiende afhankelijkheid tussen banken veroorzaakt een groeiende afhankelijkheid tussen swap-rentes van verschillende looptijden. Hierdoor leidt informatie-transmissie in het financiële netwerk tot een informatie-transmissie tussen de rentestanden. Deze gegevens zijn publiekelijk beschikbaar, waardoor we de opbouw van die instabiliteit toch konden meten.’
De onderzoekers pasten de analyse toe op de rentestanden op de euro- en dollarmarkt in de afgelopen twaalf jaar. Hiermee wordt voor het eerst duidelijk zichtbaar hoe een jarenlang opgebouwde instabiliteit op de dollarmarkt plotseling overvloeit op de euromarkt, ongeveer drie maanden vóór de start van de kredietcrisis. In beide markten wordt de start van de huidige kredietcrisis (het faillissement van Lehman Brothers in september 2008) voorafgegaan door een sterke stijging van die instabiliteit. Quax, Kandhai en Sloot tonen aan dat deze stijging gebruikt had kunnen worden om automatisch een waarschuwing af te geven, tussen de drie en zes maanden van tevoren.

De bekendmaking van dit vroege waarschuwingssignaal zou de robuustheid van de financiële markt kunnen vergroten. Een stijging van informatie-transmissie wijst op een grotere kans op een crisis. Als gevolg kunnen banken en pensioenfondsen hun gedrag aanpassen, bijvoorbeeld door risico’s uit te wisselen op een andere manier, net zolang tot het waarschuwingssignaal weer daalt.

Aangezien netwerken wijdverbreid voorkomen in de natuur - van moleculaire eiwitnetwerken tot en met sociale netwerken - kunnen de resultaten van dit onderzoek van belang zijn voor een beter begrip van de robuustheid en de plotselinge veranderingen in allerlei natuurlijke en door de mens ontwikkelde complexe systemen.