Eenvoudiger belasting heffen, kan dat?

Belasting heffen is razend ingewikkeld geworden, het systeem kraakt in zijn voegen. Kan de uitvoering eenvoudiger? Rex Arendsen vraagt het zich af in zijn inaugurele rede bij de aanvaarding van zijn functie van hoogleraar belastingrecht op 16 september.

Arendsen presenteert in zijn rede een toetsingskader voor de uitvoerbaarheid van een vernieuwd belastingstelsel:  aan welke voorwaarden moet voldoen om het uitvoerbaar te maken? Hij noemt onder meer: inpasbaarheid in het huidige systeem, realiseerbaarheid en de verwachting ten aanzien van de naleving door burgers en bedrijven.

Belasting heffen is feitelijk een inbreuk op het eigendomsrecht, gepleegd door de overheid, stelt Arendsen in zijn rede. En dat maakt het tot een precaire exercitie waarvan de acceptatie staat of valt met recht doen aan de betaler. Echter, hoe meer recht doen aan de verschillende groepen betaler, hoe ingewikkelder het systeem wordt.

Het oude Romeinse Rijk, evenals het Byzantijnse Rijk, had een gesmeerd apparaat van belasting heffen. Maar de wereld stak toen op dit punt nog een stuk simpeler in elkaar. De laatste decennia heeft belastingheffing in snel tempo de vorm van een digitaal informatiesysteem gekregen, gebaseerd op informatieverzameling, -verstrekking en -verwerking. Belasting heffen is zo een stelsel geworden van abstracte constructies dat de werkelijk alleen maar zo goed mogelijk kan benaderen.

Arendsen omschrijft deze ontwikkeling bondig als ‘van stempels naar stekkers’. In deze transitie is de gegevensverzameling steeds meer buiten de belastingdienst zelf komen te liggen: bij bedrijven en individuele belastingplichtigen. De acceptatie van deze administratieve last kent grenzen, merkt Arendsen op. Het gedeeltelijk vooraf ingevulde belastingformulier dat de individuele belastingplichtige de laatste jaren krijgt, is een poging iets van die last terug te nemen.