'Kuddegedrag pensioenfondsen werkt stabiliserend bij grote prijsbewegingen'

Nederlandse pensioenfondsen doen elkaar na bij de aan- en verkoop van staatsobligaties. Dit zogenaamde kuddegedrag zou een gevolg kunnen zijn van informatie-efficiëntie (minder kosten maken voor kleine portefeuilles), of van elkaar volgen bij grotere risico’s. Beleggingsgedrag van pensioenfondsen blijkt ondanks kuddegedrag stabiliserend in tijden van grote prijsbewegingen.

Institutionele beleggers zoals pensioenfondsen en verzekeraars bezitten wereldwijd een flink deel van de aandelen en obligaties. Hun gedrag wordt dan ook als mede bepalend gezien voor de koersbewegingen op de financiële markten. Ook voor wat betreft de Europese schuldencrisis is regelmatig onderzocht of deze beleggers hebben bijgedragen aan de instabiliteit van de markt.
In een nieuw onderzoek van DNB wordt gekeken in hoeverre er met betrekking tot beleggen in staatsobligaties door pensioenfondsen van kuddegedrag sprake is. En of dit gedrag leidt tot meer of minder stabiliteit van de staatsobligatiemarkt zowel gedurende als buiten de financiële crisis. Als veel pensioenfondsen gelijktijdig veel meer of minder aankopen van staatsobligaties van een bepaald land doen dan men redelijkerwijs kan verwachten in bepaalde marktomstandigheden op de markt voor staatsobligaties, dan is er sprake van kuddegedrag. Kuddegedrag bij beleggen is destabiliserend – het verstoort de markt – als pensioenfondsen elkaar gaan imiteren, maar werkt stabiliserend als beleggingstransacties gebaseerd zijn op gelijktijdig verwerken van nieuwe informatie – dan functioneert de markt goed. Overigens kan slecht nieuws dan nog wel voor prijsdalingen zorgen. Voor het onderzoek zijn maandelijkse transactiedata met betrekking tot staatsobligaties gebruikt van de 67 grootste Nederlandse pensioenfondsen van 109 landen gedurende zes jaar; samen ruim 60.000 waarnemingen.

Aankoopkuddegedrag wordt gemeten door te tellen in hoeverre  meer pensioenfondsen gelijktijdig aankopen van staatsobligaties van een bepaald land dan men redelijkerwijs kan verwachten in bepaalde marktomstandigheden op de markt voor staatsobligaties. Als in een maand überhaupt veel staatsobligaties worden gekocht, dan wordt daarvoor gecorrigeerd. Net zo wordt verkoopkuddegedrag gemeten. In het DNB-onderzoek naar het gedrag van Nederlandse pensioenfondsen wordt sterk kuddegedrag van 16% gevonden als het gaat om verkooptransacties in staatsobligaties en 12% bij aankooptransacties. Dit impliceert dat gemiddeld voor een bepaald land 16% meer pensioenfondsen staatsobligaties verkopen dan gemiddeld en 12% meer aankopen. Dit kuddegedrag is bovendien bijna vijf keer zo intensief als in de internationale wetenschappelijk literatuur wordt gevonden voor het mogelijke kuddegedrag voor transacties in aandelen (3%).