Wouter Bos wordt topman Invest-NL

Wouter Bos, bestuursvoorzitter van het VUmc en oud-minister van Financiën, wordt de eerste bestuursvoorzitter van Invest-NL, de staatsdeelneming die investeringen gaat stimuleren op maatschappelijke terreinen waar Nederland nu nog kansen laat liggen.

Invest-NL zal naar verwachting in 2019 definitief worden opgericht en ondernemers dan één loket bieden voor risicokapitaal, garanties en financieringsprogramma's.

In aanloop naar de oprichting zal Bos eind oktober van dit jaar beginnen met de opbouw van Invest-NL om zodoende een voortvarende start te kunnen maken zodra de oprichting van de naamloze vennootschap een feit is. Bos krijgt in deze opbouwfase de gelegenheid om de strategie en visie van Invest-NL mede vorm te geven.

Minister van Financiën Wopke Hoekstra, minister van Economische Zaken en Klimaat Eric Wiebes en minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag zijn verheugd over de aanstelling van de heer Bos. Hij combineert bestuurservaring in zowel de private als de publieke sector met een sterke betrokkenheid bij de maatschappelijke thema’s waar Invest-NL zich op zal richten.

Het initiatief voor Invest-NL werd in 2017 genomen door het vorige kabinet. Invest-NL zal ondernemers ondersteunen bij grote maatschappelijke projecten en waar nodig meefinancieren. Dankzij Invest-NL is er straks méér geld om méér te doen voor méér ondernemers. Deze investeringen zijn nodig om onze economie verder te versterken en de omslag naar een duurzame economie te maken. Invest-NL gaat daarbij helpen.

Nu is het nog zo dat veel bedrijven en projecten vanwege onzekerheid over de verhouding tussen risico en rendement of door lange, onzekere terugverdientijden op investeringen, moeilijk aan financiering komen. Invest-NL gaat dat probleem verhelpen met het bestaande financieringsinstrumentarium en met de kapitaalstorting van 2,5 miljard euro. Daarmee zal ook meer financiering vanuit institutionele beleggers en Europese fondsen en programma’s worden aangetrokken.

De instelling gaat daarnaast ook start-ups en scale-ups helpen. Deze innovatieve bedrijven bevinden zich nog in het beginstadium maar hebben kapitaal nodig voor verdere groei. Invest-NL kan durfkapitaal leveren door bijvoorbeeld een belang te nemen in een fonds dat investeert in dergelijke bedrijven. Ook kan Invest-NL straks zelf participeren in doorgroeiende bedrijven.

De ministerraad heeft vrijdag ingestemd met het wetsvoorstel voor de oprichting van Invest-NL. Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat zal het wetsvoorstel voor advies voorleggen aan de Raad van State.

Foto: Jos van Zetten (cc)

Gulden opent spaardeposito

Gulden, de Nederlandse Bitcoin variant, biedt naar eigen zeggen als eerste cryptomunt ter wereld een spaardeposito aan. Gebruikers kunnen op deze spaarrekening hun Guldens voor een bepaalde tijd vastzetten en zo naar verwachting 3 tot 10 procent rente ontvangen.

Afgelopen week is er een belangrijke update van de Gulden app (wallet) uitgebracht. Hiermee kunnen gebruikers hun Guldens straks op een spaardeposito vastzetten.

De update wordt in vijf stappen uitgerold. Gebruikers van de cryptomunt kunnen vanaf stap drie via hun Gulden desktop app Guldens vastzetten, variërend van een maand tot maximaal drie jaar.

Het uitkeren van rente is volgens Gulden mogelijk doordat de beloning voor het 'mijnen' van Guldens verlaagd wordt.

Minister Bruno Bruins verbetert transparantie zorgverzekeringen

Er zijn in Nederland 55 verschillende standaard basisverzekeringen. In de praktijk worden verzekeringen onder allerlei namen en in verschillende verpakkingen aangeboden. Een van de verpakkingsvormen zijn de ongeveer 51.000 verschillende collectieve zorgverzekeringen. Hierdoor is de zorgverzekeringsmarkt ondoorzichtig geworden en is goed vergelijken een haast onmogelijke opgave. Minister Bruno Bruins (Medische Zorg) wil daarom dat zorgverzekeraars zorgen voor meer transparantie, onder andere door precies aan te geven op welke standaardpolis elke collectiviteit gebaseerd is.

Bruins: ‘We hebben in Nederland een groot aanbod van zorgverzekeringen. Het is goed dat er iets te kiezen valt, maar in de praktijk zien we dat er veel verschillende verpakkingen zijn om hetzelfde product. Concerns bieden via verschillende verzekeraars polissen aan die sterk op elkaar lijken en ook collectiviteiten verschillen niet van de gewone basisverzekering. Toch rekenen verzekeraars andere premies. Daarmee zijn verzekerden niet geholpen. Ik wil dat verzekeraars hun aanbod meer onderscheidend maken. De Nederlandse Zorgautoriteit zal intensiever controleren op de transparantie-eisen. Het mes moet in het enorme aantal van 51.000 verschillende polissen. Daar wordt immers niemand beter van.'

Het idee achter collectiviteiten is dat verzekeraars voor een specifieke groep verzekerden gericht bepaalde zorg inkopen. Hierdoor moet de zorg voor deze groep doelmatiger en beter worden. De besparing die hiermee in theorie gehaald kan worden, mag dan in de vorm van een korting van maximaal 10% worden teruggegeven aan deze groep verzekerden. In de praktijk blijkt van specifieke inkoop of zorginhoudelijke afspraken echter geen sprake. De korting die voor een collectiviteit wordt gegeven wordt niet behaald door inkoopvoordeel, maar door een opslag op de oorspronkelijke premie. De korting is daarmee een sigaar uit eigen doos. Bovendien is de collectiviteit identiek aan de gewone verzekering die zonder korting wordt aangeboden.

Minister Bruno Bruins wil dat zorgverzekeraars een einde maken aan deze fictieve korting en dat zij collectieve zorgverzekeringen niet langer louter gebruiken als marketinginstrument. Om deze eis kracht bij te zetten halveert de minister met ingang van 2020 de maximale wettelijke korting die verzekeraars mogen geven voor een collectiviteit van 10% naar 5%. Ook verplicht de Nederlandse Zorgautoriteit verzekeraars om duidelijk aan te geven op welke van de 55 ‘modelovereenkomsten’ een collectiviteit gebaseerd is. Het moet daarmee voor de verzekerden direct duidelijk zijn over welke polis het gaat, zodat de verzekerde eenvoudiger alternatieven kan vergelijken.

In de loop van 2020 moet blijken of de maatregelen effect hebben gehad. Op basis daarvan beraadt de minister zich op eventuele vervolgstappen om de transparantie op de zorgverzekeringsmarkt verder te vergroten.

VEH: 'Banken zijn onzorgvuldig en hardleers'

Banken brengen hun hypotheekklanten nog steeds te hoge boeterentes in rekening, blijkt uit vandaag gepubliceerd onderzoek van de Autoriteit Financiële markten (AFM). De AFM kwalificeert dit als teleurstellend. Vereniging Eigen Huis vindt het kwalijk dat banken nog steeds de regels voor  het berekenen van de boeterente niet goed toepassen. “Onzorgvuldig en hardleers”, zegt Nico Stolwijk, manager belangbehartiging van Vereniging Eigen Huis.

Hoewel de regels voor de berekening van de boeterente al sinds 14 juli 2016 van kracht zijn, maken banken in een op de vijf dossiers (totaal 150) een verkeerde berekening waardoor klanten een te hoge vergoeding in rekening wordt gebracht. De overschrijding varieert van enkele euro’s tot een uitschieter van ruim 15.000 euro. In de meeste gevallen gaat het om enkele honderden euro’s.

Daarnaast stelt de AFM vast dat consumenteninformatie over de berekening van de vergoeding voor vervroegde aflossing (de boeterente) bij alle 15 onderzochte banken tekort schoot.


De vereniging maakt zich ook zorgen over de berekeningen van de boeterentes voor 14 juli 2016. “Hier is gepast wantrouwen op zijn plaats” zegt Nico Stolwijk. Twee recente onderzoeken van de AFM laten zien dat de door klanten betaalde vergoedingen hoger uitpakken dan het financiële nadeel dat de bank van het vervroegd aflossen heeft. Volgens de AFM was er voor 14 juli 2016 geen wetgeving voor de berekening van de boeterente en konden aanbieders naar eigen inzicht de boete berekenen. Vereniging Eigen Huis is een andere mening toegedaan.

In overleg met Verenging Eigen Huis en de Consumentenbond heeft De Volksbank onlangs besloten de boete die klanten tussen 2011 en 2016 hebben betaald opnieuw te berekenen. Vereniging Eigen Huis en de Consumentenbond roepen alle geldverstrekkers op dit voorbeeld te volgen. Beide consumentenorganisaties zijn van mening dat daar alle aanleiding toe is en gaan alle aanbieders van hypotheken hiervoor opnieuw schriftelijk benaderen.

Banken 'hardnekkig de mist in met boeterente'

Sommige banken gaan nog steeds hardnekkig de mist in bij het berekenen van boeterente voor het  oversluiten van de hypotheek. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) maakte vandaag bekend dat een aantal banken de wettelijke norm nog steeds overtreden door hun klanten een te hoge boeterente in rekening te brengen. Onacceptabel, vindt de Consumentenbond.

Bart Combée, directeur Consumentenbond: ‘of het onwil is of onkunde, laat ik in het midden, maar het is onacceptabel dat banken fouten blijven maken en daarmee hun klanten ernstig benadelen. Het gaat hier om grote bedragen van soms wel duizenden euro’s. Daarbij blijkt ook nog eens uit het rapport van de AFM dat banken bijzonder onduidelijk zijn over hóe de boete wordt berekend. Consumenten kunnen zo moeilijk controleren of ze het juiste betalen.’

Sinds maart 2017 is een richtlijn van de AFM van kracht die bepaalt hoeveel boeterente banken mogen rekenen aan klanten die hun hypotheek oversluiten. Volgens deze richtlijn moet iedere klant die een hypotheek na 14 juli 2016 heeft overgesloten en daarbij een te hoge boeterente heeft betaald, na een herberekening voor het teveel betaalde worden gecompenseerd.

De Consumentenbond en Vereniging Eigen Huis (VEH) vinden dat er genoeg juridische grondslagen zijn om te eisen dat ook klanten die vóór 14 juli 2016 teveel boeterente betaalden, worden gecompenseerd. De Volksbank gaf gehoor aan deze wens, en compenseert als eerste bank klanten die vanaf 14 juli 2011 een te hoge boeterente hebben betaald. De Consumentenbond en VEH roepen andere banken op dit voorbeeld te volgen.

Rabobank versnelt verduurzamen van woningen

De Rabobank lanceert het Rabo Groendepot als extra financieringsmogelijkheid voor klanten om hun huis te verduurzamen. Klanten krijgen bij het afsluiten van een nieuwe hypotheek gedurende twee jaar een depot tot hun beschikking, waaruit zij energiebesparende maatregelen aan hun woning kunnen betalen. De introductie van het Rabo Groendepot is onderdeel van een integrale aanpak om de woningvoorraad energiezuiniger te maken. Vanaf vandaag kunnen klanten door het hele land ook gebruik maken van de vernieuwde gratis online HuisScan. Zo wil de Rabobank jaarlijks tenminste 40.000 woningen extra verduurzamen naar label A.

Steeds meer woningeigenaren willen hun huis wel verduurzamen, maar weten bij het afsluiten van een hypotheek vaak nog niet welke maatregelen ze moeten nemen, wat deze gaan kosten en welke partij het kan realiseren. De periode rondom een verhuizing is al hectisch genoeg, zeker in de huidige woningmarkt. Michiel Kwaaitaal, directeur Wonen van de Rabobank: ‘De huizenkoper van vandaag woont gemiddeld zo’n 15 jaar in zijn huis en zet zijn hypotheekrente nu gemiddeld voor zo’n 15 jaar vast. Dat betekent dat de kans klein is dat hij voor 2030 een nieuwe hypotheek afsluit. Wanneer hij eenmaal in het nieuwe huis zit, komt het er vaak niet meer van om het huis te verduurzamen. Daarom is juist nu een integrale aanpak nodig om de duurzaamheidsambitie voor 2030 ook daadwerkelijk te realiseren.’

De Rabobank heeft een exclusieve samenwerking met onafhankelijk specialist GreenHome. Vanaf vandaag kunnen klanten door het hele land gratis de vernieuwde HuisScan gebruiken, die aangeeft welke mogelijkheden er zijn om het huis duurzamer te maken, wat de investeringskosten en besparingen zijn en welke bedrijven in de buurt dit kunnen realiseren.

Deze investeringskosten kunnen vanaf vandaag betaald worden uit het flexibele Rabo Groendepot. Met het Rabo Groendepot hebben klanten twee jaar de tijd om te bepalen met welke investeringen zij hun huis energiezuiniger willen maken. Klanten kunnen het depot meefinancieren als zij een nieuwe hypotheek afsluiten. Zij betalen geen rente over het gereserveerde bedrag. Na 24 maanden wordt het openstaande saldo boetevrij afgelost op de hypotheek.

Klanten die hun hypotheek niet willen of kunnen verhogen en VVE’s kunnen tegen een gunstige rente een Energiebespaarlening sluiten via Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVN), dat mede door Rabobank mogelijk is gemaakt.

Robeco ONE nu ook in duurzame variant

Robeco introduceert een nieuw fonds voor zijn alles-in-een beleggingspropositie: Robeco ONE Duurzaam. Robeco ONE Duurzaam is het vierde fonds dat naast de bestaande fondsen (offensief, neutraal en defensief) beschikbaar is voor particuliere beleggers. Met Robeco ONE hebben beleggers via één van de vier fondsenvarianten eenvoudig toegang tot alle Robeco knowhow, fondsmanagers en geavanceerde beleggingsstrategieën.

Robeco ONE Duurzaam heeft een gemiddeld risicoprofiel, waarbinnen 50 procent belegd wordt in aandelen en 50 procent in obligaties, en het wordt beheerd door Robeco's Investment Solutions team. Sinds de start heeft Robeco ONE fraaie rendementen opgeleverd voor klanten, gemiddeld sinds de start 4,2 procent voor defensief, 5,7 procent voor neutraal en 7,3 procent voor offensief. Inmiddels beleggen meer dan 35.000 klanten in Robeco ONE met een gezamenlijk vermogen van ruim 1 miljard euro.

Naast Robeco ONE biedt Robeco particuliere beleggers ook Robeco PLUS (zelf fondsen kiezen), Robeco LIFE (vermogen voor later) en Robeco KIDS (beleggen voor je kind) aan. In oktober 2017 vierde Robeco ONE het vijfjarig bestaan, en begin 2018 vierde het beleggingsconcept dat het door de grens van EUR 1 miljard vermogen onder beheer ging.

Klanten Belfius kunnen bankkaart zelf blokkeren

Belfius-klanten met een bankkaart hoeven zich geen zorgen meer te maken, want ze kunnen hun kaart voortaan zelf blokkeren met één klik op hun smartphone, tablet of pc. Bovendien zullen ze verder van de diensten van Belfius Mobile kunnen gebruik maken – hun aankopen betalen met hun andere, niet-geblokkeerde digitale kaarten – tot ze hun nieuwe debet- of kredietkaart ontvangen.

Elk jaar worden honderdduizenden bankkaarten geblokkeerd op verzoek van hun houder en daar kwam tot dusverre veel bij kijken.

De nieuwe kaart wordt onmiddellijk aangemaakt en is binnen 3 tot 4 werkdagen beschikbaar. De klant kan ze achtereenvolgens zelf snel en eenvoudig activeren door een pincode in te stellen via SMS en dus zonder naar het kantoor te moeten gaan.

‘Belgische tak ABN AMRO negeerde signalen witwassen'

De Belgische tak van de ABN AMRO heeft aanwijzingen van witwassen door omstreden klanten genegeerd. Dat schrijft Trouw vandaag op basis van interne e-mails van de bank. Het blijkt te gaan om klanten waar Mossack Fonseca, het trustkantoor dat het middelpunt vormde van de Panama Papers, geen zaken meer mee wilde doen. In de Panama Papers werden namen onthuld van personen en bedrijven die hun geld via Mossack Fonseca in een belastingparadijs stalden. Hoewel dat in de meeste gevallen niet illegaal is, leverde het wel een storm van verontwaardiging op.

Stichting Pensioenfonds Cindu International kiest voor Centraal Beheer APF

Stichting Pensioenfonds Cindu International heeft een intentieverklaring getekend met Centraal Beheer APF om haar verplichtingen en vermogen over te dragen aan Centraal Beheer APF.

De intentie is om de opgebouwde aanspraken en het vermogen van Stichting Pensioenfonds Cindu International en de toekomstige pensioenopbouw van de werkgever Rütgers Resins onder te brengen in een Pensioenfondsenkring van Centraal Beheer APF. Deze kring staat open om andere pensioenfondsen toe te laten treden en mee te laten profiteren van de schaalvoordelen.

Rita van Ewijk van Stichting Pensioenfonds Cindu International schetst het uitvoerige voortraject: “Aan de keuze voor het tekenen van de intentieverklaring met Centraal Beheer APF is een brede toekomstoriëntatie vooraf gegaan waarin het pensioenfonds en de werkgever samen zijn opgelopen en waarbij ook de vakbonden, het verantwoordingsorgaan en de ondernemingsraad zijn betrokken. Alle beschikbare opties zijn verkend. Medio 2017 is het onderbrengen bij een APF als beste optie uit deze verkenning naar voren gekomen.

Na een intensief selectietraject kwam het Centraal beheer APF voor ons fonds als beste uit de bus. Er is zowel door de mensen van het Centraal Beheer APF, als de partijen waaraan de administratie en het vermogensbeheer zijn uitbesteed, steeds goed en pro-actief met ons meegedacht om bijvoorbeeld een goed evenwicht te vinden tussen maatwerk en standaard. Zodat zowel de kosten van de transitie als de jaarlijkse kosten beheerst kunnen blijven. Ook de ruimte die we ervaren om samen met Centraal Beheer APF een kring in te richten, die zowel voor ons fonds als in de toekomst voor andere fondsen een duurzame oplossing biedt, geeft ons veel vertrouwen.”

De voorbereiding voor de transitie van de overdracht van opgebouwde aanspraken en de toekomstige opbouw is in volle gang. Door het uitvoeren van de pensioenregeling via Centraal Beheer APF is een toekomstbestendig pensioen geborgd voor alle deelnemers van het pensioenfonds. Daarnaast blijven belangrijke waarden en uitgangspunten van Stichting Pensioenfonds Cindu International voortbestaan.

Zowel het bestuur van Stichting Pensioenfonds Cindu International als het bestuur van Centraal Beheer APF zijn blij met het formele moment om te gaan starten met de voorbereidingen voor de collectieve waardeoverdracht en ziet zien vol vertrouwen uit naar de samenwerking. Huub Hannen, bestuursvoorzitter van Centraal Beheer APF: “Tijdens het keuzeproces hebben we intensief contact gehad met het fonds en samen afstemming gehad over een optimale invulling voor alle deelnemers van Stichting Pensioenfonds Cindu International. We zijn er erg trots op dat we deze stap naar de toekomst samen kunnen zetten.”

Intermediairs worden verplicht grensoverschrijdende constructies te gaan melden

Er wordt wetgeving voorbereid die intermediairs zoals belastingadviseurs, accountants en financiële instellingen vanaf 1 juli 2020 verplicht stelt om grensoverschrijdende constructies die gebruikt kunnen worden om belasting te ontduiken bij de Belastingdienst te melden. De informatie die vanaf dan geleverd moet worden gaat terug tot 25 juni 2018.

Dit vloeit voort uit een Europese richtlijn die in maart dit jaar is aangenomen. Vanaf 31 oktober 2020 moet de eerste informatie tussen de belastingdiensten van de Europese lidstaten onderling uitgewisseld worden.

Dit betekent een belangrijke stap in de strijd tegen belastingontwijking. Met het nieuwe waarschuwingssysteem krijgen belastingdiensten meer informatie over potentiële misbruiksituaties, zodat zij hierop ook actie kunnen ondernemen. Dit heeft ook een preventieve werking op het aantal potentieel agressieve fiscale adviezen.

De komende periode wordt de richtlijn nog in wet- en regelgeving uitgewerkt, die naar verwachting in de loop van 2019 wordt ingediend bij de Tweede Kamer. Er volgt dit najaar een internetconsultatie waarmee belanghebbenden een reactie kunnen geven op de voorgenomen wetgeving.
Omdat de informatieplicht zal gaan gelden vanaf 25 juni 2018, wil het ministerie van Financiën belanghebbenden nu al op de hoogte stellen. De informatie over de periode van 25 juni tot 1 juli 2020 hoeft pas uiterlijk 31 augustus 2020 aan de Belastingdienst te worden verstrekt.

Als er vanaf 2020 een melding wordt gedaan dan betekent dit dat een belastingconstructie voor de Belastingdienst mogelijk de moeite van het verder onderzoeken waard is. Van belastingontduiking hoeft geen sprake te zijn. Als gevolg van de Europese richtlijn krijgen de belastingdiensten van alle lidstaten toegang tot een database met informatie over deze constructies, die door de Europese Commissie wordt opgericht. De Belastingdienst krijgt zo meer inzicht in welke structuren gebruikt worden en kan hierop actie ondernemen.

Het kabinet pakt belastingontwijking en ontduiking aan. Door internationale constructies die zijn opgezet om belasting te ontduiken loopt de schatkist geld mis voor voorzieningen als zorg, onderwijs en veiligheid. Het kabinet zet daarom al geruime tijd in op de aanpak van belastingontduiking. Het nieuwe systeem levert hier een belangrijke bijdrage aan, in Nederland en in Europa.

Steeds sneller geld terug door Tikkie

Ongeveer 87 procent van de Tikkies wordt binnen een dag terugbetaald en tien procent komt zelfs al binnen een minuut na het versturen van een Tikkie binnen op de rekening. Dat maakt ABN, het bedrijf achter de app, bekend.

Tikkie raakt steeds verder ingeburgerd: gebruikers versturen of ontvangen diverse keren per maand een Tikkie, gemiddeld voor iets onder de 30 euro. Sinds de introductie in 2016 is al voor meer dan 1 miljard euro via Tikkie betaald.

Dagelijkse boodschappen en uitgaven nemen in populariteit toe, maar cadeaus en gezamenlijke activiteiten blijven de belangrijkste redenen om een Tikkie te versturen.

Basisschool De Bongerd wint Spaarchallenge 2018

Groep 6 van basisschool De Bongerd uit Odijk wint de allereerste Spaarchallenge! Ze spaarden een vlogcamera bij elkaar met klusjes doen en flessengeld. “Gefeliciteerd, jullie hebben er hard voor gewerkt. Ik ben benieuwd naar de eerste vlogjes. Misschien leuk als jullie daarin vertellen wat jullie van de Week van het Geld vonden, ” zei NVB-voorzitter Buijink. Hij overhandigde de klas vandaag een cheque van 250 euro als prijs, te besteden aan een educatief doel voor de school.

De Spaarchallenge hoort bij de Cash Quiz, die zo’n 1900 scholen speelden tijdens de Week van het Geld. Ruim 40 klassen deden aansluitend mee aan de Spaarchallenge, ook uitgeschreven door de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). De challenge van groep 6 van basisschool De Bongerd werd geloot als als winnaar van de Spaarchallenge 2018.

Ieder jaar tijdens de Week het Geld geven duizenden bankmedewerkers een financiële gastles aan kinderen in de groepen 6-8 van het basisonderwijs (Bank voor de Klas). Landelijk worden daarmee circa honderduizend kinderen bereikt. De gastles wordt gegeven aan de hand van de Cash Quiz, waarin kinderen vragen moeten beantwoorden over geldzaken. Dit jaar is daarnaast de Cash Quiz Spaarchallenge geïntroduceerd. Hiermee leren kinderen om samen te sparen voor een gezamenlijk gekozen doel. Ze leren spelenderwijs samenwerken, keuzes maken en de waarde van geld kennen. Ze oefenen tijdens hun spaarproject ook met het in kaart brengen van kosten en opbrengsten.

KBC brengt – als eerste Belgische financiële instelling - groene obligatielening uit

KBC zette eerder al een kader op voor de uitgifte van groene obligatieleningen ('green bonds'). Vorige week werd begonnen met een eerste uitgifte van 500 miljoen euro en een looptijd van 5 jaar aan een marge van 72 basispunten boven de rentebenchmark.

KBC is de eerste Belgische financiële instelling die een eigen groene obligatie op de markt brengt. Deze uitgifte is uitsluitend voorbehouden aan institutionele en professionele beleggers. Er was heel wat belangstelling voor de uitgifte, die meer dan 3 keer overingeschreven werd en geplaatst werd bij 131 verschillende investeerders.

In de voorbije paar jaar is de markt voor groene obligaties sterk gegroeid. Steeds meer professionele investeerders focussen op duurzame beleggingen, daartoe aangespoord door ambitieuze klimaatdoelstellingen waartoe heel wat landen zich geëngageerd hebben.

Comeback Bitcoin blijft uit

Na de dip in februari voorspelden velen een hernieuwde opmars van de Bitcoin, maar dat zit er voorlopig niet in. Afgelopen vrijdag bereikte de munt zijn laagste waarde sinds 6 februari: 5938 dollar. Bijna een half jaar na de crash zit er geen enkele schot in de koers.

Deze maand was het vooral het nieuws over een hack bij een handelsplatform Coinrail in Zuid-Korea dat tot de sterkste duikeling sinds medio maart leidde. Vorige week was er weer een hack bij rivaal Bithump, resulterend in een daling van nog eens 2,6 procent.

Wat ook al niet helpt is dat zes Japanse handelsplatforms op de vingers zijn getikt door de toezichthouder. Ze zouden geen toereikend managementsysteem hebben om een betrouwbare handel te kunnen garanderen. Het grootste platform BitFlyer liet daarop weten geen nieuwe klanten meer te accepteren.

Independer tekent samenwerking met drie nieuwe hypotheekpartijen

Independer breidt haar hypotheekportfolio uit met drie nieuwe partijen. Hypotheekklanten van Independer kunnen nu ook kiezen voor Obvion, Tulp en Nationale-Nederlanden. Het totaal aantal samenwerkende partijen is hiermee gegroeid tot 23. Hiermee heeft Independer binnen een jaar met het grootste deel van de aanbiedersmarkt een samenwerking opgezet.

Sinds de oprichting in 1999 is Independer actief in de hypothekenmarkt. Sinds 2017 kunnen consumenten met behulp van telefonisch advies online een hypotheek afsluiten bij Independer.

Onderzoek Moneyou: kwart van de jongeren onder dertig jaar zet geld opzij voor de festivalzomer

Festivals zijn onder jongeren een populair spaardoel. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van Moneyou. En dat is niet heel gek, want de tijden dat je voor 25 euro op een festival stond, zijn voorbij. Gemiddeld geven Nederlandse jongeren hier namelijk 309 euro per jaar aan uit. Daarnaast is gebleken dat de kaartprijzen van de grote festivals afgelopen jaar met 5,5 procent zijn gestegen.

Uit het onderzoek kwam verder naar voren dat jongeren opvallend goed sparen. Zo geeft 55 procent van de ondervraagde jongeren aan geld op een aparte spaarrekening te zetten voor specifieke doelen. Het gaat daarbij niet alleen om ‘leuke’ dingen: zo bouwt 65 procent van de jongeren een buffer op voor financiële tegenslagen en spaart de helft (alvast) voor een huis. Overigens geeft 58 procent van de jongeren aan nog regelmatig geld van de spaarrekening naar de betaalrekening over te maken als ze niet uitkomen. Ruim een derde van de jongeren geeft aan dat een beter financieel overzicht zou helpen om bewuster met hun geld om te gaan.

Achmea start in Canada online verzekeringspropositie in partnership met Fairfax

Achmea heeft een overeenkomst getekend met de Canadese financiële dienstverlener Fairfax Financial om samen een volledig digitale (schade)verzekeringspropositie te starten. Onder de nieuwe merknaam Onlia komt daarmee later dit jaar in Canada een onderscheidend aanbod van auto- en woonverzekeringen beschikbaar.

Onlia gaat in Canada werken met het online IT-platform van InShared, de volledig digitale schade-verzekeraar van Achmea in Nederland. In aanvulling hierop, kan Onlia ook gebruikmaken van de ruime ervaring van Achmea met online verzekeren, die is opgedaan in een aantal Europese markten, waar soortgelijke (schade)verzekeringsproposities worden aangeboden.

Bestaansminimum schuldenaar beter beschermd

Minister Dekker (voor Rechtsbescherming) wil voorkomen dat mensen met schulden in een uitzichtloze situatie belanden. Ook als er beslag wordt gelegd op een bankrekening moet iemand geld overhouden om eten te kopen en de huur te betalen.

Een schuldeiser kan er ook voor kiezen beslag te leggen op roerende zaken, zoals een auto of waardevolle spullen uit de inboedel van een schuldenaar. Dat gebeurt aan de hand van een lijst waarop staat wat wel en niet in beslag mag worden genomen. Ook hier mag het beslag niet tot onaanvaardbare gevolgen leiden. Dat betekent dat niet alles in beslag mag worden genomen. De huidige lijst van zaken die buiten het beslag blijven, is verouderd. Zo zou naar de letter van de wet een pak melk niet in beslag mogen worden genomen maar de koelkast waarin de melk wordt bewaard of het glas van waaruit de melk wordt gedronken wel. Daarom zijn de regels aangepast en bij de tijd gebracht.

Mocht het zover komen dat de in beslag genomen spullen van iemand moeten worden verkocht, dan moet dat wel efficiënt gebeuren. Daarom wil de minister verkoop via internet mogelijk maken. Bij verkoop via internet kan een breder publiek worden bereikt dan bij verkoop via de huidige, traditionele methode van zaalveiling. Veilen via internet leidt bovendien tot meer transparantie, omdat iedereen kennis kan nemen van het verkoopproces. Dit kan bijdragen aan een hogere opbrengst tegen lagere kosten. De veiling van huizen (onroerende goederen) gebeurt al via internet.

et in beslag nemen van motorrijtuigen en aanhangwagens gaat straks ook anders. Nu moeten deurwaarders nog op pad om het voertuig op te sporen. Dit kost tijd en geld, terwijl de kenmerken van de auto eenvoudig zijn vast te stellen door inzage in het kentekenregister van de RDW. Dit wetsvoorstel zorgt er daarom voor dat de deurwaarder auto’s, motoren en brommers niet meer hoeven te zien om beslag te kunnen leggen, maar gebruik kunnen maken van het kentekenregister. De maatregel maakt het werk van deurwaarders eenvoudiger.

Verder wil minister Dekker dat er geen beslag wordt gelegd, als redelijkerwijs voorzienbaar is dat de kosten de baten overtreffen. Gedwongen verkoop levert in zo’n geval niets op. Sterker nog, het leidt alleen maar tot een hogere schuld, omdat allerlei bijkomende kosten voor rekening van de schuldenaar zijn. Het beslag wordt dan een pressiemiddel. De schuldenaar zal onder druk misschien betalen, ook als hij daar eigenlijk geen mogelijkheden voor heeft. Hij lost dit dan bijvoorbeeld op door de rekening van een andere schuldeiser niet te betalen.

Prijzen koopwoningen op hoogste niveau ooit

In mei 2018 bereikten de prijzen van bestaande koopwoningen het hoogste niveau ooit. Dit blijkt uit het onderzoek naar de prijsontwikkeling van bestaande particuliere koopwoningen in Nederland van het CBS en het Kadaster.

De prijsindex bestaande koopwoningen is één van de inflatie-indicatoren die is opgenomen in het prijzendashboard.

Na een piek in augustus 2008 daalden de prijzen van koopwoningen en in juni 2013 werd een dieptepunt bereikt. Sindsdien is er sprake van een stijgende trend. In mei 2018 was de prijsindex koopwoningen voor het eerst hoger (0,6 procent) dan de piek in augustus 2008. Daarmee is ook het hoogste niveau bereikt sinds het begin van de prijsindex in 1995. Vergeleken met het dal in juni 2013 zijn de prijzen ruim 28 procent hoger.

Bestaande koopwoningen waren in mei 8,9 procent duurder dan in mei 2017. De prijsstijging was iets groter dan in de voorgaande twee maanden.

Minister wil commercieel gebruik bankgegevens niet verbieden

Minister Hoekstra van Financiën zegt de zorgen over het gebruik van persoonlijke bankgegevens van klanten voor commerciële doelen te begrijpen, maar ziet niets in een verbod hiervan. Dat laat de minister weten op Kamervragen van de PvdA over het plan van ABN Amro om gegevens van klanten voor gepersonaliseerde advertenties te gaan gebruiken. De bank wil advertenties via het online huishoudboekje Grip aan klanten laten zien. Zo'n half miljoen mensen maken gebruik van deze dienst. ABN Amro zou eerst van plan zijn om alleen eigen producten te promoten, maar gaat ook kijken naar mogelijkheden om Grip-gebruikers door andere bedrijven te laten benaderen.

Verzekeraars passen voorwaarden aan na kritiek Consumentenbond

Schadeverzekeraars Promovendum en National Academic vergoeden voortaan wél de kosten van contra-experts. De maatschappijen pasten hun voorwaarden aan na kritiek van de Consumentenbond en ‘ruggespraak met de AFM’.

Promovendum en National Academic vergoeden nu standaard de kosten van contra-experts tot maximaal 110% van de kosten die zij zelf voor hun eigen experts betalen. Daarmee is hun standaard vergoeding ruimer dan die van veel andere verzekeraars. Net als andere aanbieders vergoeden beide verzekeraars meerkosten voor zover die redelijk zijn. De aangepaste, algemene voorwaarden staan sinds 14 juni op de websites.

Ook schadeverzekeraar De Goudse gaat de voorwaarden van zijn autoverzekering aanpassen. De verzekeraar meldt hier nu niets over contra-expertise. Navraag van de Consumentenbond leerde dat De Goudse alleen vergoedt wanneer de eigen expert de schade onjuist heeft vastgesteld. De Consumentenbond vroeg De Goudse zijn werkwijze en voorwaarden aan te passen. De voorwaarden worden naar verwachting begin 2019 aangepast, maar de verzekeraar laat weten in de praktijk nu wel gewoon de kosten voor contra-expertise te vergoeden.

Eind mei meldde de Consumentenbond dat Promovendum en National Academic de regels overtraden door de kosten van een second opinion bij schade niet te vergoeden. Dat is in strijd met de wet. Daarin staat dat de redelijke kosten die worden gemaakt om schade vast te stellen, ten laste komen van de verzekeraar. Promovendum liet destijds weten de wet anders te interpreteren.

Overgebleven euro’s inwisselen voor Bitcoin of Ethereum op Schiphol

Reizigers op Schiphol kunnen vanaf nu hun resterende euro’s inwisselen voor Bitcoin of Ethereum bij een Bitcoin-automaat. De automaat is een proef en Schiphol is de eerste Europese luchthaven die deze dienst aanbiedt.

De Bitcoin-automaat op Schiphol is vooralsnog een proef van zes maanden en onderzocht wordt of deze dienst in de behoefte van deze reiziger voorziet. De Bitcoin-automaat bevindt zich in aankomsthal 2 bij de opgang naar vertrekhal 1 en 2. Hier lopen veel vertrekkende passagiers langs. Daarnaast bieden we op deze manier ook bezoekers aan Schiphol Plaza de mogelijkheid om euro’s te wisselen voor Bitcoin.

De proef is samenwerkingsverband tussen Schiphol en het Nederlandse bedrijf ByeleX Data Solutions BV, The Byecoin Company.

Centraal Beheer werkt samen met Fiew voor robo-hypotheek advies

De Thuis Hypotheek van Centraal Beheer is nu ook te sluiten met volledig geautomatiseerd advies. Hiervoor werkt Centraal Beheer samen met online adviesontwikkelaar Fiew.

Centraal Beheer gelooft in online advies als aanvullende distributievorm voor de Thuis Hypotheek. Angela Eijlander, Manager Hypotheken van de dienstverlener uit Apeldoorn: “Wij willen daar zijn waar de klant is. We zien dat klanten steeds meer online willen doen, en ook behoefte blijven houden aan advies of bevestiging. Bij Centraal Beheer kunnen zij ervoor kiezen om een hypotheek af te sluiten op de manier die het beste bij hen past. Hoewel online advies nu nog in de kinderschoenen staat, vinden we het interessant om onze klanten te wijzen op deze mogelijkheid. Daarnaast ondersteunen we graag partijen die hier stappen in zetten, zeker waar het gaat om partners van de Thuis Hypotheek.”

“Centraal Beheer onderzoekt doorlopend de behoefte van de klant en denkt in oplossingen. Online advies kan een uitkomst bieden voor klanten die geen face-to-face gesprek met een adviseur willen, maar toch meer inzicht en bevestiging willen dan bij het volledig online afsluiten via de execution only route die Centraal Beheer ook biedt. De klant bespaart op deze manier tijd, want hij kan de online tool invullen op het moment dat het hem uitkomt.”  

Fiew heeft de afgelopen twee jaar gewerkt aan een geavanceerde online adviesstraat waar op dit moment de starter volledig geautomatiseerd hypotheekadvies kan krijgen. Daarna volgen mogelijk modules voor andere doelgroepen, zoals doorstromers. Manon van der Poel van Fiew: ”We zijn inmiddels zo’n 6 maanden live. Een goed advies geven zit echt in onze genen. We zijn van huis uit adviseurs en financieel planners, dus kennen de haken en ogen van goed financieel advies uit de praktijk. Op die kennis en ervaring is de adviesmodule ook gebouwd.”   

Helft minder mkb’ers ervaart obstakels voor bankkrediet

De Nederlandse economie blijft na topjaar 2017 (3,3% groei) groeien, dit jaar en komende jaren. Dit blijkt uit de nieuwe economische vooruitzichten van De Nederlandsche Bank (DNB) en dat is goed nieuws. Daarnaast vindt de Nederlandse Vereniging van Banken positief dat er afgelopen halfjaar opnieuw minder bedrijven in het mkb obstakels ondervonden bij het verkrijgen van bankkrediet; dit percentage is sinds 2013 gehalveerd.

Dit bevestigt onderzoek van de Europese Centrale Bank begin deze maand (‘SAFE’). Bedrijven hebben als gevolg van de aantrekkende bedrijfsinvesteringen een grotere financieringsbehoefte. De totale kredietverlening groeit, vooral door een hoge aanhoudende groei van de uitgifte van bedrijfsobligaties. Voor het eerst sinds 2014 was er in het vierde kwartaal van 2017 sprake van een jaar-op-jaargroei in de kredietverlening voor mkb-bedrijven, voornamelijk gedragen door kredieten boven 1 miljoen euro.

De spanning op de woningmarkt is verder opgelopen. De huizenprijsstijging zet naar verwachting komende jaren door. DNB ziet wel eerste tekenen van een geleidelijke afkoeling op de woningmarkt.

'ABN AMRO wil dochter Stater verkopen'

ABN Amro gaat dochterbedrijf Stater verkopen. Dat kan de bank zo'n 175 tot 350 miljoen euro opleveren. Onder meer twee Indische kopers zijn in de race, meldt De Telegraaf. Ook Nederlandse investeerders als Egeria, HAL en Waterland worden getipt als koper. ABN AMRO kocht het in 1997 opgerichte Stater ooit van Bouwfonds en nam eind 2017 het besluit om het weer te verkopen.

Amsterdam Business School stijgt in Financial Times-ranglijst voor beste Finance-opleidingen

Voor de tweede keer op rij wordt de Executive Master in International Finance (MIF) van de Amsterdam Business School (ABS) genoemd in de Financial Times-ranglijst voor beste Finance-opleidingen aan Business Schools wereldwijd. De opleiding klimt op naar een vierde positie.

'We zijn er trots op dat onze MIF-opleiding voor de tweede keer in deze ranking staat. We optimaliseren de opleiding continu, om deze zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de steeds veranderende internationale financiële marktsituatie. Mede hierdoor kunnen onze afgestudeerden overal ter wereld terecht', aldus Han van Dissel, decaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA.

Marc Salomon, voorzitter van ABS, ziet een groter wordende behoefte aan kennis van moderne financiële technologieën. 'Als vanzelfsprekend nemen wij onderwerpen als blockchain en fintech op in ons curriculum. Onze studenten kunnen daardoor inspelen op de stijgende vraag naar kennis van deze technologieën binnen de financiële markt.'

Toetsrente hypotheken voor derde kwartaal 5 procent

De AFM heeft de toetsrente voor het derde kwartaal van 2018 vastgesteld op 5%. Elk kwartaal bepaalt de AFM de toetsrente voor hypotheken met een rentevastperiode korter dan tien jaar. Voor hypotheken met een rentevastperiode korter dan tien jaar moet worden gerekend met een toetsrente om te bepalen of een hypotheek verantwoord is.

Voor hypotheken met een rentevastperiode korter dan 10 jaar geldt de verplichting dat voor het bepalen of de hypotheek verantwoord is, wordt gerekend met de toetsrente. Als de werkelijke rente hoger is dan de toetsrente, dan moet er gerekend worden met de werkelijke rente. Door gebruik te maken van de toetsrente wordt voorkomen dat stijgingen van de rente na afloop van de rentevastperiode consumenten in de financiële problemen brengt.

Uitkomst onderzoek VWS naar misbruik ouderen ‘zorgelijk’

Het onderzoek naar mishandeling en financieel misbruik van ouderen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport maakt de aard en omvang hiervan schrijnend duidelijk. Het feit dat ouderen zeggen het vaakst slachtoffer te zijn van financieel misbruik is ‘zorgelijk’, aldus voorzitter Chris Buijink van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB).

Niet voor niets staat het onderwerp al geruime tijd hoog op de agenda van banken. Vorige maand hebben overheid en banken de handen ineen geslagen voor ‘veilig financieel ouder worden’ door de ondertekening van afspraken tussen minister De Jonge (VWS) en de bankensector. VWS, NVB en andere partners zetten in op het voorkomen, signaleren, melden en stoppen van financieel misbruik van ouderen op lokaal, regionaal en landelijk niveau.

Het moet vanzelfsprekend worden dat mensen hun geldzaken op een goede, veilige manier regelen. Het gaat bij voorbeeld om het instellen van een zakgeldrekening of huishoudrekening, het verlagen van de paslimieten en het gebruik maken van een extra paar ogen door bijvoorbeeld het laten meekijken van een gemachtigde. Banken zorgen voor duurzame borging van kennis over financieel misbruik van ouderen binnen hun organisatie. Daar waar nodig, trainen zij hun medewerkers in het herkennen van signalen van financieel misbruik.

Medewerkers krijgen instructies over hoe zij bij een vermoeden van financieel misbruik moeten handelen. Banken werken in de aanpak van financieel misbruik nauw samen met andere relevante partners in de Brede Alliantie ‘Veilig financieel ouder worden’, zoals seniorenorganisaties, de Koninklijke Notariële Beroepsorganisaties, Veilig Thuis en de VNG. De afspraken worden over een half jaar geëvalueerd.

Banken investeren extra investeren in preventie en aanpak van misbruik van ouderen. Ook helpen zij ouderen bij het goed regelen van hun financiën in een digitale omgeving. Sommige banken hebben adviseurs die speciaal zijn opgeleid om ouderen te helpen, zo nodig bij mensen thuis, en met mobiele kantoren langsgaan bij bejaardenhuizen.

Ethiekprogramma bevordert ethisch gedrag bankiers niet

Na de financiële crisis van 2008 kwamen overheden en de financiële sector met verschillende "softe maatregelen" zoals ethiekprogramma's, om de ethische cultuur bij banken te bevorderen. Maar werken die programma's ook? Om daarachter te komen, voerde Job Harms van Erasmus School of Economics experimenten uit op de werkvloer.

De maatregelen die banken hadden getroffen na de crisis, moesten klantgericht gedrag stimuleren en voorkomen dat medewerkers enkel handelen uit eigenbelang. In klassieke economische modellen wordt vaak uitgegaan van de mens die handelt uit persoonlijk belang.

Toch komt er steeds meer bewijs uit psychologisch en gedragseconomisch onderzoek, waaruit blijkt dat mensen soms wel degelijk handelen in het belang van een ander, zonder daar zelf beter van te worden. De bedrijfscultuur heeft daarbij invloed.

"Uit eerder onderzoek blijkt dat bankmedewerkers oneerlijk handelen, als ze herinnerd worden aan hun identiteit als bankmedewerker, maar niet andersom", zegt Harms. "In een experiment speelden medewerkers een spel waarin ze meer geld konden verdienen door te liegen. Van tevoren kregen medewerkers in de experimentele groep vragen over hun werk bij de bank. De controlegroep kreeg vragen over zaken die niet gerelateerd waren aan hun werk, zoals hun laatste vakantie. Die tweede groep was eerlijk, terwijl de mensen die 'professioneel geprimed' waren, meer geneigd waren om te liegen voor financieel gewin. Dit suggereert dat bankmedewerkers op zich niet oneerlijk zijn, maar dat de organisatiecultuur hun integriteit ondermijnt.

Op basis hiervan wilden Harms en zijn collega’s onderzoeken hoe je een cultuur kunt bevorderen die ethisch gedrag stimuleert. Harms: "Met ethisch gedrag bedoelen we: handelen in het belang van de klant, bijvoorbeeld door te ontmoedigen om een ongeschikt financieel product te kopen, zelfs wanneer het in het belang van de bankmedewerker is om zo’n product te verkopen."

De vraag is of de softe maatregels die banken na de crisis van 2008 introduceerden, ook daadwerkelijk gedrag beïnvloeden. Harms: "Om daar achter te komen, hebben we samen met een grote bank een experiment opgezet. We lieten medewerkers samen ethische vraagstukken bespreken tijdens wekelijkse vergaderingen. Een voorbeeld van zo'n dilemma: een klant wil een inboedelverzekering omdat hij bezorgd is dat de hond zijn nieuwe bank zal beschadigen. De bankmedewerker weet dat de polis zulke schade niet dekt. Informeert hij de klant hierover, of verkoopt hij toch het product?"

’Een grote groep bankfilialen deed mee aan het experiment. De helft deed mee met het programma, de andere helft zat in de controlegroep. Medewerkers in de experimentele groep, bespraken de ethische dilemma's tijdens hun weekstart.

AFM heeft ernstige twijfels of beheerders van beleggingsinstellingen in crypto’s kunnen voldoen aan vergunningeisen

De AFM informeert bestaande en nieuwe marktpartijen die op dit moment als uitgezonderde beheerder van een beleggingsinstelling in crypto’s actief zijn, of dit van plan zijn, over de eisen die zijn verbonden aan een vergunning. De AFM heeft ernstige twijfels of beheerders van beleggingsinstellingen in crypto’s kunnen voldoen aan de vergunningeisen, onder meer vanwege de risico’s die zijn verbonden aan crypto’s en het beheer daarvan.

De AFM constateert een forse toename in belangstelling bij nieuwe marktpartijen om een beleggingsinstelling in crypto’s te gaan beheren. Diverse partijen zijn momenteel actief als uitgezonderde beheerder van beleggingsinstellingen in crypto’s. Dit betekent dat deze partijen zijn vrijgesteld van de vergunningplicht. Als gevolg hiervan houdt de AFM geen toezicht op deze partijen op grond van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Pas wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan, zijn uitgezonderde beheerders vergunningplichtig.

Aan vergunningverlening zijn hoge eisen verbonden met het oog op de bescherming van de belangen van consumenten en het waarborgen van een goede werking van de financiële markten. De AFM constateert bij veel marktpartijen echter een (te) beperkte kennis over deze vereisten. In combinatie met de risico’s die verbonden zijn aan crypto’s, heeft de AFM ernstige twijfels of beheerders van beleggingsinstellingen in crypto’s kunnen voldoen aan de vereisten voor vergunningverlening.

Daarom heeft de AFM aan deze partijen een brief gestuurd, die ook relevant is voor toekomstige beheerders van beleggingsinstellingen in crypto’s.

Wereldwijd hebben toezichthouders gewezen op de risico’s van crypto’s en ICO’s. Voorbeelden hiervan zijn kwetsbaarheid voor fraude, manipulatie, gebrekkige waardering, witwassen en andere vormen van criminele activiteiten. Vanwege het sterk grensoverschrijdende karakter van crypto’s maakt de AFM zich sterk voor een internationale coördinatie van de aanpak hiervan. Dit gebeurt in Europees verband via de European Securities and Markets Authority (ESMA), de Europese autoriteit voor de effectenmarkten. Op internationaal niveau is de AFM betrokken bij inspanningen van IOSCO (International Organization of Securities Commissions), het samenwerkingsverband van effectentoezichthouders wereldwijd.

De AFM heeft meerdere malen gewaarschuwd voor de grote risico’s die zijn verbonden aan crypto’s en Initial Coin Offerings (ICO’s). Zolang de risico’s rondom de crypto’s aanwezig zijn, kijkt de AFM zeer kritisch naar financiële producten of diensten gebaseerd op crypto’s die onder haar toezicht (kunnen) vallen.

'Stabiele woningmarkt vraagt om beter passend aanbod en handhaving leennormen'

Het Financieel Stabiliteitscomité heeft in zijn vergadering van 31 mei 2018 geconstateerd dat een beter passend woningaanbod de druk op de Nederlandse woningmarkt kan verminderen. De huizenprijsstijgingen worden vooralsnog niet gedreven door excessieve kredietverlening. Het is daarbij van belang om leennormen prudent te blijven hanteren en risicovol gedrag op de woningmarkt zorgvuldig te monitoren. Het comité waarschuwt verder dat een abrupte, ongecontroleerde brexit in maart 2019 nog steeds niet is uitgesloten.

De huizenprijsstijging is verder aangetrokken en heeft zich uitgebreid van de grote steden naar de omringende regio’s. Dit is vooral het gevolg van een beprijzing van schaarste. De druk op de woningmarkt kan worden verminderd door het woningaanbod te vergroten en beter te laten aansluiten op de vraag. Het comité verwelkomt dan ook de plannen van het kabinet en andere betrokken partijen om het aantal nieuwe woningen de komende jaren aanzienlijk te verhogen. Het comité benadrukt daarbij het belang van een goede coördinatie.

De hypothecaire kredietgroei is vooralsnog gering, mede als gevolg van vrijwillige aflossingen en de prudente toepassing van de leennormen. Dit vergroot de schokbestendigheid van huiseigenaren en voorkomt dat excessieve kredietverlening huizenprijzen verder opjaagt. Het comité wijst erop dat een strikte handhaving van de leennormen de stabiliteit van de woningmarkt ten goede komt.
In de huidige sterk aantrekkende markt kunnen nieuwe risico’s ontstaan. Naarmate de prijsstijgingen langer aanhouden, neemt de kans op een neerwaartse correctie toe. Ook bestaat het risico dat huizenkopers zich risicovoller gaan gedragen, en speculeren op toekomstige verdere prijsstijgingen. Sommige biedingspraktijken kunnen dit gedrag in de hand werken. Het comité wil daarom beter zicht krijgen op de biedingspraktijken en de rol van makelaars daarbij.

De Europese repomarkt kent op kwartaal- en vooral jaareinden een sterk verminderde liquiditeit, doordat banken rond de rapportagedata voor de leverage ratio hun repotransacties beperken. Dit bemoeilijkt het liquiditeitsmanagement van (institutionele) beleggers, zoals pensioenfondsen. De AFM en DNB zullen nader onderzoeken of dit liquiditeitsvraagstuk in tijden van stress een systeemrisico kan vormen. Het comité is voorstander van een andere wijze van rapporteren om ‘window dressing’ door Europese banken tegen te gaan, mits de administratieve lasten te overzien zijn. Frequentere rapportages, zoals in de VS en het VK, kunnen daarbij de stabiliteit van de repomarkt bevorderen.

De belangrijkste risico’s voor de financiële stabiliteit zijn het gevolg van onzekerheid over externe ontwikkelingen. Zo kunnen een dreigende handelsoorlog of een plotselinge verandering in politieke omstandigheden, zoals zich onlangs in Italië voordeed, leiden tot een omslag in de risicoperceptie op financiële markten. Een plotselinge stijging van risicopremies kan huishoudens, bedrijven en overheden met hoge schulden in de problemen brengen. Ten aanzien van de onderhandelingen over de brexit is het nog steeds een reële mogelijkheid dat het VK en de EU niet tijdig een akkoord bereiken, en het VK per 29 maart 2019 terugvalt tot de status van ‘derde land’. Financiële instellingen moeten zich dan ook blijven voorbereiden op het scenario van een abrupte, ongecontroleerde brexit.

ABN AMRO integreert nieuwste technologieën in circulair kantoor Amstelveen

ABN AMRO heeft in Amstelveen een nieuw kantoor geopend, waarin de bank de nieuwste digitale oplossingen en technologieën in een circulair en duurzaam gebouw verenigt. In het nieuwe kantoor kunnen klanten hun bankzaken doen op de manier zoals zij willen, zowel digitaal als via persoonlijk contact met een medewerker. Het ABN AMRO kantoor is gevestigd aan het Sandbergplein 24 in Amstelveen.

Het kantoor in Amstelveen is een testkantoor, waar de bank nieuwe oplossingen en technologieën uitprobeert. Door de innovaties continu te toetsen bij klanten en medewerkers, kan ABN AMRO verbeteringen blijven doorvoeren. Klanten kunnen in het kantoor onder andere gebruikmaken van de vele mogelijkheden van een smartphone XXL, diverse touchscreens, narrowcasting en een videowall met touchscreen. Door klanten met volledige digitale uitingen te informeren, inspireren en in actie te laten komen, kunnen zij de voor hen beste financiële keuzes maken. Persoonlijk contact met een van de medewerkers is in het kantoor vanzelfsprekend eveneens mogelijk.

Wouter Gerats, projectleider realisatie kantoor ABN AMRO Amstelveen: "Klanten regelen hun financiële zaken het liefst wanneer het hen uitkomt. Online en mobiel bankieren maken daar in belangrijke mate deel van uit. ABN AMRO speelt daar op in door digitaal gemak te combineren met persoonlijk contact. Zo maken onze klanten steeds vaker gebruik van Beeldbankieren - waar wij de kracht van onze expertise combineren met een digitaal kanaal. In de opzet van het kantoor Amstelveen is ook daar volop ruimte voor deze nieuwe manieren van bankieren. Is voor een specifieke vraag geen adviseur in het kantoor beschikbaar, dan kunnen klanten direct worden geholpen via Beeldbankieren. Daarmee helpen we onze klanten bij het verkennen van de digitale mogelijkheden om hun bankzaken te doen."

Voor het nieuwe kantoor is gebruik gemaakt van circulaire materialen. Zo zijn de wandpanelen gemaakt van gerecyclede pallets, die zijn verwerkt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De banken bestaan uit een modulair zitsysteem met een verwisselbare hoes volgens het Cradle to Cradle-principe (C2C). Ook bestaat de isolatie van het pand voor 100 procent uit gerecycled, Nederlands papierafval. De vloeren van het kantoor lagen eerder in gym- en turnzalen in heel Nederland. Het Amstelveense kantoor heeft energielabel A.

ABN AMRO heeft als missie dat in 2030 woningen en kantoren van klanten (waarvoor de bank een lening heeft verstrekt) én het eigen vastgoed gemiddeld energielabel A bezitten. Daarom stimuleert de bank klanten om hun woningen en bedrijfspanden te verduurzamen. ABN AMRO geeft het goede voorbeeld en verduurzaamt ook de eigen gebouwen. Inmiddels heeft 50 procent energielabel A en van de kantoren in eigendom is dat zelfs 89 procent. De bank streeft ernaar dat in 2023 al haar gebouwen (in beheer en huurpanden) energielabel A bezitten. De kennis die ABN AMRO opdoet met de verduurzaming, stelt de bank weer beschikbaar aan klanten en partners.

Albert Heijn test digitaal betalen

Albert Heijn start in twee winkels in Utrecht en Haarlem een proef met digitaal betalen.

Klanten met een persoonlijke bonuskaart die boodschappen doen met mobiel zelfscan bij Albert Heijn Ella Fitzgeraldplein in Utrecht en Soendaplein in Haarlem mogen als eerste aan de slag. Zij worden uitgenodigd om de komende drie maanden digitaal betalen te testen in hun winkel.

Deelnemers aan de proef kunnen vanaf 20 juni de Appie app niet alleen gebruiken voor hun boodschappenlijstje en het scannen van de boodschappen, ook het afrekenen gaat met de Appie app. Zij hoeven niet meer langs een afrekenpunt en kunnen na betaling met de barcode in de app de winkel uit.

In de eerste fase van de proef kan alleen digitaal betaald worden met Android toestellen. De betaling vindt plaats via iDeal of met de creditcard. Begin juli wordt de proef uitgebreid naar zes winkels en is de functionaliteit ook beschikbaar voor iOS.

Koolmees wil meer vrouwen en jongeren in pensioenbesturen

Minister Koolmees van SZW wil dat er meer vrouwen en jongeren zitting krijgen in de besturen van pensioenfondsen. Dit schrijft hij in een brief aan de Tweede Kamer over diverse pensioenonderwerpen.

Circa 40 procent van de pensioenfondsen heeft geen enkele vrouwelijke bestuurder; 65 procent heeft geen enkele jonge bestuurder. Het is vooral lastig om bestuurders onder de veertig te vinden. De sector heeft afgelopen jaren verschillende initiatieven genomen om hier verbetering in te brengen, maar dat heeft nog niet tot het gewenste resultaat geleid.

Minister Koolmees heeft dit opgenomen met de Stichting van de Arbeid en de Pensioenfederatie. Zij gaan hun inspanningen bundelen en komen met een pakket maatregelen.

De Pensioenfederatie spreekt bijvoorbeeld de pensioenfondsen aan op het achterblijven bij de normen die de sector zichzelf heeft gesteld. De Stichting van de Arbeid en de Pensioenfederatie gaan zorgen dat best practices gemeengoed worden in de sector. In elk bestuur gaat iemand diversiteit aanjagen. Er komen kweekvijvers voor jonge bestuurders. Pensioenfondsen die wel een divers samengesteld bestuur hebben krijgen een podium, zodat andere fondsen van hen kunnen leren.

De Monitoringscommissie Code Pensioenfondsen zal de voortgang van de maatregelen volgen en pensioenfondsen aanspreken als ze achterblijven. De commissie gaat ook in de gaten houden of vacatures daadwerkelijk worden ingevuld door vrouwen en jongeren.

Achmea benoemt Anne van Hall tot directeur Strategie

Anne van Hall is per 1 juli benoemd tot directeur Strategie van Achmea. Hij volgt Albert Spijkman op, die in september vorig jaar is benoemd tot divisievoorzitter van Centraal Beheer. De afdeling Strategie bestaat uit de onderdelen Corporate Strategie & MVO, het Programmabureau van de Raad van Bestuur en Mergers & Acquisitions.

Anne van Hall is sinds 2013 partner bij EY Financial Services Advisory. Daarvoor werkte hij 17 jaar bij Strategy Consultant A.T. Kearney.

In ruim 20 jaar was hij bij beide bedrijven eindverantwoordelijk voor tal van strategische opdrachten en implementaties bij grote financiële dienstverleners, waaronder verzekeraars in binnen- en buitenland. Het betrof onder andere opdrachten op het gebied van strategie, innovatie & digitalisering en grote transformatieprogramma’s.

VEB daagt Deloitte voor de rechter voor schade van Steinhoff beleggers

De VEB heeft Deloitte Accountants voor de rechtbank Rotterdam gedaagd voor de schade geleden door de Steinhoff-aandeelhouders.

Deloitte is volgens de vereniging ernstig tekort geschoten in zijn wettelijk vastgelegde taak als controlerend accountant en heeft ten onrechte een goedkeurende controleverklaring verstrekt bij de Steinhoff-jaarrekening over 2016. Mede als gevolg van de misleidende jaarrekening voorzien van goedkeurende controleverklaring van Deloitte hebben Steinhoff-beleggers miljarden euro’s schade geleden.

Op 6 december 2017 zijn bij Steinhoff grootscheepse boekhoudkundige onregelmatigheden geconstateerd. Zo is Steinhoff onzeker over de werkelijke waarde van ruim acht miljard euro aan activa die in de jaarrekening zijn opgevoerd. Met de daarop volgende koersval van het Steinhoff-aandeel verdampte inmiddels meer dan 14 miljard euro aan beurswaarde.

Rabobank: handelsplatform in blockchain klaar voor productie

We.trade, het Europese handelsplatform op blockchainbasis, is klaar voor productie. De Rabobank, de enige Nederlandse partner in het we.trade consortium, verwacht het later deze maand bij de eerste klanten te kunnen introduceren.

We.trade is een initiatief van inmiddels negen banken, samen actief in 11 Europese landen. Rabobank is de enige Nederlandse participerende bank. IBM bouwde het platform. Draijer: “Met we.trade lopen onze klanten minder risico's bij internationale handel. Alle transacties worden digitaal beheerd en dankzij de grote transparantie van het blockchain-platform is het voor de aangesloten banken makkelijker financiering en garanties te bieden.”

Het platform verbindt bij een handelstransactie betrokken partijen naadloos met elkaar. Zakelijke partners kunnen elkaar vinden op het platform en transacties afsluiten. Ze kunnen elkaar opzoeken en hun handelsgegevens invullen, zoals leveringsdatum, betalingsdatum, enz. Als ze een bankproduct willen gebruiken, zoals een gegarandeerde betaling of werkkapitaalfinanciering, kunnen ze dit via het platform gemakkelijk aanvragen bij de bank. Nadat ze alle gegevens hebben ingevoerd, ontvangen de banken van de klanten het verzoek om de transactie af te wikkelen. Als aan de voorwaarden van het smart contract - op de blockchain - is voldaan, wordt de betaling automatisch geactiveerd.

Draijer gaf aan meer mogelijkheden te zien: “Ons doel is een open netwerk te faciliteren dat wereldwijd het vertrouwen in handelsfinanciering vergroot. In de toekomst kunnen we met blockchain ook verbinding maken met grenspolitie, certificering- en kwaliteitsagentschappen en logistieke bedrijven. Het hele handelsecosysteem raakt meer verbonden.”

We.trade is het eerste platform waarmee Rabobank daadwerkelijk met blockchain in productie is. Draijer gaf aan dat de bank daarnaast een groot aantal andere blockchain-initiatieven in de innovatie lifecycle kent, “variërend van spontane ideeën, experimenten, prototypes tot volledige oplossingen”.
Zo liet de bank dinsdag op de vastgoedbeurs Provada weten een prototype te hebben ontwikkeld van een portaal voor contract- en huurinformatie in combinatie met blockchaintechnologie. De gegevens worden hierbij door de verhuurder in een vroeg stadium gedigitaliseerd, gestructureerd vastgelegd en vervolgens geregistreerd in de blockchain. De verhuurder kan deze gegevens daarna via het portaal beschikbaar stellen aan andere partijen. De bank helpt de vastgoedmarkt daarmee af van de complexe uitwisseling van gegevens die vaak leidt tot fouten en vertraging.

'NHG hypotheekgarantie is onnodig duur'

De premie voor een hypotheek met Nationale Hypotheekgarantie (NHG) moet volgend jaar echt omlaag, vindt Vereniging Eigen Huis. Uit het jaarverslag van het Waarborgfonds Eigen Woning, de organisatie achter de NHG, blijkt dat de organisatie op alle vlakken de wind in de rug heeft. Het premie inkomen neemt nog sneller toe dan werd verwacht, het verzekeringsrisico neemt verder af en het aantal verliesdeclaraties daalt sterk. Het vermogen van het fonds is in 2017 met maar liefst € 134 miljoen toegenomen tot ruim € 1,1 miljard.

Door de groei van het aantal hypotheken met NHG en de forse premie-inkomsten is het vermogen van het waarborgfonds sinds 2008 bijna verdrievoudigd. “Deze enorme vermogensgroei hield ook in 2017 aan en laat weer zien dat er voldoende ruimte is om de premie te verlagen”, zegt Rob Mulder, directeur Belangenbehartiging bij Vereniging Eigen Huis.

De kapitaalratio, een maatstaf die aangeeft in welke mate het Waarborgfonds in staat is verliesdeclaraties van mensen met een NHG-hypotheek op te vangen, is in tien jaar tijd niet zo gunstig geweest. Het weerstandsvermogen is met € 1,1 miljard historisch hoog.

Voor de NHG zekerheid betalen huizenkopers een premie van 1% over de afgesloten hypotheek . Deze premie moet de koper uit eigen middelen betalen, meefinancieren is niet mogelijk. Rob Mulder: “Op dit moment is NHG voor veel starters te duur. We horen regelmatig zij afzien van deze hypotheekzekerheid vanwege de hoge kosten”. Vereniging Eigen Huis wil dat de premie voor huizenkopers wordt verlaagd. In 2008 bedroeg de premie 0,45% en in 2006 0,28% van de hypotheeksom.

Het aantal verliesdeclaraties van huiseigenaren die hun huis gedwongen moesten verkopen neemt steeds verder af. Ondanks het dalende schaderisico blijft de NHG premie tot op heden onverminderd hoog. Vorig jaar deden keerde NHG ruim € 48 miljoen uit aan 1.940 verliesdeclaraties van huiseigenaren. In 2016 werd nog € 105 miljoen uitgekeerd aan 3.182 huiseigenaren die door omstandigheden gedwongen hun huis met verlies moesten verkopen.

Forse stijging aantal fraudes via internetbankieren in België

In het eerste kwartaal van 2018 vonden in België 1361 incidenten met internetbankieren plaats. Bijna alle gevallen waren toe te schrijven aan phishing. Dat is zo’n 60 procent meer dan in vergelijking met het eerste kwartaal van 2017.

Alleen al in het eerste kwartaal is 1,9 miljoen euro buitgemaakt. Omdat cybercriminelen uit zijn op op grotere bedragen, nam het fraudebedrag significant toe ten opzichte van de voorbije jaren.

Branche-organisatie Febelfin roept burgers op om hun bancaire codes nooit te delen via e-mail, telefoon of sociale media. Daarnaast lanceert Febelfin een oproep aan jonge mensen om nooit hun bankkaart uit te lenen.

Leningenplatform Lendix trekt Nederlandse CEO aan

Luuc Mannaerts is onlangs benoemd als CEO van Lendix Nederland, het Franse online leningenplatform dat momenteel vanuit de Weesperstraat in Amsterdam de Nederlandse introductie voorbereidt.

Mannaerts heeft diverse posities bekleed bij ABN AMRO. Naast Mannaerts is Lendix bezig om nog meer Nederlandse werknemers aan te trekken, getuige enkele vacatures in LinkedIn.

Deelnemers konden overigens al leningen verstrekken aan Nederlandse bedrijven, maar moesten dat doen via Frankrijk, Spanje en Italie, de landen waar het platform actief is.

Mijnverzekeringopeenrij.nl groeit stevig

Twee maanden na de lancering van de website Mijnverzekeringopeenrij.nl nemen verzekeraars met in totaal tachtig procent van alle verzekeringen deel, en is inmiddels zestig procent van alle verzekeringen in Nederland aangesloten. De testfase loopt nog, verdere optimalisatie moet het gebruikersgemak vergroten. “Veiligheid en privacy is meer dan geborgd, het is een wezenlijk uitgangspunt. Binnen dat kader is het onze ambitie om alle verzekeringen in Nederland te integreren. Een mooie klus.”

“Elke dag verwelkomen we tot wel vijftig nieuwe accounts. We groeien met beleid. Niet te snel, niet te langzaam. Hard groeien willen we pas nadat het liefst alle verzekeringen beschikbaar zijn.” Vol overtuiging vertellen programmamanagers Peter Vogelsang en Jan-pieter Koning over het initiatief van het Verbond van Verzekeraars, uitgevoerd door Stichting De Poliskluis. Vogelsang: “Ketenintegratie en digitalisering werken positief uit in termen van efficiency en kostenbeheersing. Mijnverzekeringenopeenrij.nl draagt hieraan bij.”

Op de website Mijnverzekeringenopeenrij.nl krijgen gebruikers een compleet, digitaal overzicht van al hun verzekeringen. “Maak een account aan, identificeer jezelf, kies je verzekeraar en vul een polisnummer in. En dan pats, als een soort wonder, verschijnen al je polissen. Dat gemak, die transparantie”, vertelt Koning, “dat wil de consument.” In 2011 verrichtte de Consumentenbond in opdracht van het Verbond van Verzekeraars onderzoek waaruit bleek dat de consument meer transparantie en een duidelijk overzicht van alle afgesloten verzekeringen op 1 makkelijk toegankelijk platform wenst. Diezelfde Consumentenbond roept nu de nog niet deelnemende verzekeraars op zich aan te sluiten.

“De website”, vervolgt Vogelsang, “helpt bij het verder digitaliseren van de sector. Dat is in het belang van de consument, maar zeker ook in het belang van de verzekeraar. Immers, het proces wordt door digitalisering goedkoper, beter toegankelijk en Mijnverzekeringenopeenrij.nl kan helpen bij het recht op dataportabiliteit uit de huidige AVG. Ook kan de gebruiker zijn profielgegevens doorsturen naar zijn verzekeraars en gevolmachtigden. Het verkrijgen van actuele gegevens, e-mailadressen en mobiele telefoonnummers resulteert in verdere digitalisering van de processen van de verzekeraar. Ook zijn we bezig met een digitale zoekservice verloren polissen. Digitaal kunnen verzekerden van met name overlijdensrisico- en uitvaartverzekeringen, maar ook hun familieleden, oude (adres)gegevens doorgeven. Zo kunnen vele duizenden dossiers worden gevonden, en vervangt het de huidige handmatige service van het Verbond van Verzekeraars.”

Het project is op dit moment nog in de testfase en moet, vertellen beide programmamanagers, “nog worden geoptimaliseerd en gefinetuned. Dat doen we met een Growth Hacking Team dat ervoor moet zorgen dat zo veel mogelijk consumenten op de website komen, daar blijven en gebruikmaken van het portaal. Daarvoor worden diverse tools ingezet, dagelijks analyses uitgevoerd en aanpassingen getest. Koning: “We willen meer gebruikersgemak. Uiteindelijk willen we dat de gebruiker niet zelf polisnummers hoeft in te vullen, maar dat alles automatisch wordt ingeladen. Daarnaast kijken we naar de mogelijkheid om via de website direct – zonder in te loggen, of door alleen met ‘ons’ account in te loggen – in de Mijnomgeving van de verzekeraar te kunnen komen. Ook zou wellicht digitale post van de verzekeraar in een berichtenbox op de site kunnen worden geïntegreerd. Papieren polissen behoren dan tot het verleden.”

Vier op de tien Nederlanders heeft onvoldoende financiële buffer

Voor bijna driekwart van de Nederlanders (72 procent) geeft sparen een veilig gevoel. Ruim een derde (36 procent) heeft in 2017 dan ook meer gespaard dan in het jaar ervoor. Desondanks hebben vier op de tien Nederlanders geen financiële buffer. Dat blijkt uit onderzoek* naar spaargedrag en -intentie door Savedo, de baanbrekende online financiële marktplaats voor spaardeposito’s in de Nederlandse markt. Dit terwijl het hebben van een buffer om financiële tegenslagen het hoofd te kunnen bieden, voor meer dan de helft van de ondervraagden (54 procent) het belangrijkste spaardoel in 2018 is.

Een kwart (26 procent) schaamt zich weleens voor het feit geen spaarrekening te hebben. Dat geldt met name voor jongeren: van de mensen tot 30 jaar geeft een derde (35 procent) aan zich hiervoor te schamen, tegenover een vijfde (22 procent) van de respondenten tussen 50 en 59 jaar. Van de 60-plussers schaamt nog slechts zestien procent zich ervoor geen spaarrekening te hebben. Dat komt vooral doordat oudere leeftijdsgroepen überhaupt vaker een spaarrekening hebben – 58 procent van de 60-plussers geeft aan een goede financiële buffer te hebben. Dat is tien procent méér dan bijvoorbeeld de leeftijdsgroep tussen de 30 en 39 jaar (48 procent).

Toch is een financiële buffer niet alleen voor ouderen belangrijk, maar juist ook voor jongere generaties. Alleen hiermee zijn consumenten immers in staat het hoofd te bieden aan onverwachte noodzakelijke uitgaven, zoals een apk-keuring die duurder uitvalt dan verwacht. Onafhankelijk voorlichtingsinstituut Nibud adviseert minimaal tien procent van het netto-inkomen opzij te zetten om een buffer op te bouwen. Met een rente op de spaarrekening wordt deze buffer automatisch groter. Toch weet bijna de helft van de Nederlanders (43 procent) niet hoe ze een hogere rente kunnen krijgen. Hedendaagse financiële technologieën geven spaarders een ruime keus van aantrekkelijke depositoproducten. Zo biedt fintechbedrijf Savedo verschillende termijn- en spaardeposito’s met variërende looptijden en aantrekkelijke rentetarieven van partnerbanken in geheel Europa, waar spaarders eenvoudig een depositorekening kunnen openen. 

Christian Tiessen, Managing Director en oprichter van Savedo en CEO B2C van Deposit Solutions, moederbedrijf van Savedo, zegt: “Uit het onderzoek blijkt dat veel mensen wel willen sparen, maar toch moeite hebben om daadwerkelijk een financiële buffer op te bouwen. Een depositospaarrekening, waarbij spaargeld voor een bepaalde periode vaststaat, kan hierbij helpen. Zo bouw je automatisch een buffer op en profiteer je bij dit soort rekeningen vaak van een hogere rente. Het vakantiegeld dat in mei gestort is, kan hiervoor een goede start zijn!”

* Het onderzoek werd in februari 2018 in opdracht van Savedo uitgevoerd door Panelwizard onder 1.049 respondenten met een leeftijd van 18 jaar of ouder.