Aanhoudend lage rente belangrijkste risico voor financiële stabiliteit

Een aanhoudend lage rente vormt één van de belangrijkste risico’s voor de internationale financiële stabiliteit. Financiële condities zijn al lange tijd ruim. Hierdoor neemt de prikkel om schulden af te bouwen af en raakt de prijsvorming op financiële markten verstoord, waardoor zeepbellen kunnen ontstaan. Ook zetten de aanhoudend lage rentes de financiële positie van pensioenfondsen en levensverzekeraars onder druk, waardoor zij kunnen worden aangezet tot het nemen van extra risico. Dit blijkt uit het door De Nederlandsche Bank (DNB) gepubliceerde Overzicht Financiële Stabiliteit Najaar 2019.

In de afgelopen drie decennia zijn rentevoeten trendmatig gedaald, zowel in nominale als in reële termen. Daaraan liggen vooral structurele oorzaken ten grondslag, zoals de lagere potentiële groei en de vergrijzing. Ook het monetaire beleid speelt een rol, doordat de beleidsrente om deze door structurele factoren bepaalde rente heen beweegt. Tegen de achtergrond van toenemende risico’s voor de economische groei en beperkte inflatiedruk is het monetaire beleid in het eurogebied onlangs verder verruimd. Ook in de VS is het monetaire beleid weer verruimd.

Aanhoudend lage rentes voeden risico’s voor financiële stabiliteit
Naarmate het expansieve monetaire beleid langer aanhoudt en liquiditeitsverhoudingen ruim blijven, nemen de risico’s voor de financiële stabiliteit verder toe. Zo neemt de prikkel om schulden omlaag te brengen, af. Wanneer schulden niet worden teruggebracht, blijven overheden, bedrijven en huishoudens kwetsbaar voor onverwachte rentestijgingen en/of negatieve inkomensschokken. Ook zetten aanhoudend lage rentes de financiële positie van verzekeraars en pensioenfondsen onder druk en stimuleren ze een zoektocht naar rendement. Wanneer financiële instellingen hun beleggingsportefeuilles echter naar minder liquide en meer risicovolle activa verschuiven, worden zij kwetsbaarder voor mogelijke marktschokken. Tot slot verstoren de ruime liquiditeitsverhoudingen de prijsvorming op financiële markten, waardoor de kans op zeepbellen in activaprijzen toeneemt.

De handelsoorlog tussen de VS en China, de onzekerheid ten aanzien van de brexit en de toegenomen geopolitieke spanningen in andere delen van de wereld vormen daarbij op dit moment belangrijke neerwaartse risico’s. Deze factoren voeden onzekerheid en kunnen daarmee het vertrouwen van beleggers en bedrijven en de wereldhandel schaden. Zolang de schadelijke wisselwerking tussen overheid en banken niet wordt doorbroken, blijft binnen Europa bovendien het risico op een heropleving van de schuldencrisis sluimeren. Ook nieuwe ontwikkelingen op financiële markten en in het betaallandschap, zoals de snelle groei in leveraged loans en de opkomst van BigTechs, kunnen op termijn mogelijk voor financiële instabiliteit zorgen.

Het belangrijkste Nederlandse financiële stabiliteitsrisico betreft de onevenwichtigheden in de huizenmarkt. Het systeemrisico in de huizenmarkt is de afgelopen jaren toegenomen. Een eventuele huizenprijscorrectie heeft vooral gevolgen voor huishoudens en banken. Om de weerbaarheid van banken te vergroten, wil DNB een ondergrens opleggen aan de risicoweging van hypothekenportefeuilles. Nederlandse banken moeten hierdoor gezamenlijk circa EUR 3 miljard meer kapitaal aanhouden voor hun hypothekenportefeuilles. Voor meer informatie over deze maatregel, zie dit persbericht en het OFS.