Een kwetsbaar Europees bankwezen op weg naar 2020

Eind november publiceerde de European Banking Authority (EBA), het coördinerende orgaan van de 28 nationale bankentoezichthouders in de EU, het rapport Risk Assessment of the European Banking System. Het rapport presenteert een sober beeld van de huidige staat en toekomstige bedreigingen van het Europese bankwezen. In onze visie maakt het EBA-rapport duidelijk dat het dringend tijd is voor banken om strategisch belangrijke keuzes te maken ten einde hun bestaansrecht te verzekeren.

In de visie van de EBA is de verwachting voor de ontwikkeling van de winstgevendheid van de banken uitermate zorgelijk. De lage rente-omgeving helpt bepaald niet, maar de zorgen gaan veel verder. Het business model van banken staat onder druk. Waar denken banken in de toekomst hun geld mee te verdienen? En hoe denkt men om te gaan met FinTechs die bancaire marges onder druk zetten? Natuurlijk helpt ook niet dat de kosten veel te hoog zijn en legacy systemen de wendbaarheid van banken beperken. In veel EU-lidstaten is ook nog sprake van aanzienlijke verborgen verliezen op de balansen die nog genomen moeten worden. Dat laatste kan voor Nederlandse banken meevallen, maar zorgen om de structurele winstgevendheid zijn niet minder.

De kwetsbare staat van banken komt ook tot uitdrukking in een lage waardering van aandelen op financiële markten. Een belangrijke maatstaf is hierbij de zogeheten price to book ratio, ofwel de marktprijs van een aandeel gedeeld door de boekwaarde van een aandeel in het eigen vermogen zoals gewaardeerd op de balans van een bank. Een ratio van boven de 1 is een indicator van een gezonde en winstgevende bank.

Helaas laten cijfers van de EBA zien dat Europa echt in het verdomhoekje zit met nauwelijks een kwart van de banken boven de 1. In de VS zit het overgrote deel van banken boven de 1. Ook de price to book ratio’s van ABN AMRO en ING bevinden zich (ver) onder de waarde van 1: 0,73 respectievelijk 0,80. Dit staat in schril contrast met de op het oog nog redelijke winstgevendheid van Nederlandse banken. Deze zijn echter geheel toe te schrijven aan marges op bestaande hypotheekportefeuilles. De lage price to book ratio’s geven aan dat dit geenszins houdbaar is.

Dit is het moment voor strategische keuzes en leiderschap. De huidige nog acceptabele winstgevendheid is cruciaal om een omslag te kunnen maken naar een duurzaam verdienmodel. Uitstellen van keuzes zal zaken alleen bemoeilijken omdat de winstgevendheid verder onder druk zal komen te staan.

Duurzaam betekent dat vanuit klantbehoeftes en maatschappelijke opgaves moet worden geredeneerd. Het EBA-rapport geeft aan dat banken zich zijn gaan focussen op riskantere segmenten van kredietverlening, zoals commercieel vastgoed en consumentenkrediet. Dit biedt geen duurzame winstgevendheid, maar juist grotere risico’s. Banken die dit doen proberen kunstmatig hun ROE (return on equity) op te poetsen – namelijk het rendement verhogen door risico’s te verhogen. De price to book ratio zal hierdoor niet verbeteren; meer risico betekent veelal een lagere price to book.

En de andere helft van de truc, een lager eigen vermogen (lagere E), om de ROE te verhogen is mogelijk nog schadelijker. Het versterken van banken en het maken van strategische keuzes vergt juist meer eigen vermogen. Het helpt dan ook niet dat historisch bezien het eigen vermogen nog steeds bijzonder laag is. Vandaar dat de huidige winsten noodzakelijk zijn, en dus niet mogen worden uitgekeerd.

Ook van politici zal iets mogen worden verwacht. Zij zullen zelfbeheersing moeten tonen. Winsten “klotsen niet tegen de plinten op”. Neen, die winsten zijn hard nodig om tot een duurzame financiële sector te komen. En sommige zaken vereisen dat de overheid instapt. Due diligence en witwaspraktijken vergen een gezamelijke inspanning. Banken kunnen dit niet alleen, noch helpt het ze alleen maar de zwarte piet toe te spelen.

Banken moeten versnellen en keuzes maken. Keuzes zullen per bank verschillen. Landbouw en voedsel kenmerkt de Rabobank, combineer dit met lokaal ondernemerschap. Voor ABN AMRO is de opgave ingewikkelder. Het DNA van de bank vereist een meer internationale oriëntatie. Ga in de handelsstromen zitten. Wees een brug tussen lokale ondernemers en hun exportmarkten. Banken moeten ook kiezen wat ze willen zijn voor consumenten: simpel en zonder franje (Volksbank), een breed toegankelijk digitaal platform (ING) of een speler voor bepaalde doelgroepen (ABN AMRO voor professionals). Maar kies. Zonder keuzes is er geen toekomstperspectief, en misschien nog erger, geen beleving en enthousiasme in de organisatie. Werk aan de winkel dus.


Opiniestuk door Harald Benink (Tilburg University) en Arnoud Boot (UvA)