VPRO Tegenlicht: Kijken naar de rijken

Foto Maarten Kramer

Ook in Nederland groeit de economische ongelijkheid. De rijken worden rijker, maar meer dan drie miljoen Euro op de bank maakt niet gelukkiger, blijkt uit onderzoek. Zouden we naast een armoedegrens ook een bovengrens voor vermogens kunnen invoeren? Welke andere middelen hebben we om de groeiende kloof tussen arm en rijk te beteugelen? En wat is het effect van de belastingontduiking van de superrijken op de publieke sector? Het is te zien in VPRO's Tegenlicht op zondag 29 maart.

“Belastingen, belastingen, de rest is bullshit!”, riep Rutger Bregman vorig jaar op het World Economic Forum in Davos, waar de superrijken zich hadden verzameld voor hun jaarlijkse onderonsje. Daarmee wees hij de hele wereld op een pijnlijk feit: de superrijken betalen véél te weinig belasting en dragen daarmee bij aan de toenemende ongelijkheid en aan de armoede van de publieke dienstverlening.

Ook in Nederland staat de publieke sector onder druk: scholen komen geld en leraren te kort, de politie zit klem en verpleegkundigen draaien overuren voor een karig salaris. Tegenlicht onderzoekt het verband tussen belastingontwijking door de rijken en de schrijnende tekorten in de publieke sector, zoals het onderwijs en de zorg.

Tegelijkertijd is Nederland een belastingparadijs voor de superrijken. Filantropen geven gul, maar ontwijken vaak de normale belastingen. Liefdadigheid is dan een sigaar uit eigen doos. Anand Giridharadas: “Veel rijke mensen geven liever tien miljoen aan goede doelen dan vijf miljoen aan belastingen. Fillantropie in de VS omvat meer dan $400 miljard per jaar.”

Waarom belasten we de rijken niet net als de gewone burgers? En wat zou het opleveren als we dat wel zouden doen? Tegenlicht duikt in de wereld van het grote geld, dat tegen de plinten klotst in de brievenbusfirma’s van de miljonairs, terwijl het elders hard nodig is.

In een pleidooi in de Tweede Kamer legt Giridharadas glashelder uit welke rol Nederland in de wereld speelt als belastingparadijs. “In mijn land zijn er kinderen die geen ziekenzorg krijgen, omdat jullie land als belastingparadijs optreedt voor Amerikaanse bedrijven”. Het geld dat bedrijven als Facebook en Google in Amerika hadden moeten betalen aan winstbelasting in Amerika, lekt weg door dubieuze belastingconstructies.

Aristoteles beweerde reeds in zijn Politica dat het noodzakelijk is dat rijkdom een grens kent. “Want”, stelt hij, “zodra iemand zich bezighoudt met vermogensvermeerdering zal hij snel proberen zijn kapitaal tot in het oneindige te vergroten en dat dient geen enkel doel”. Het wordt tijd om deze stelling opnieuw serieus te bekijken.

Ingrid Robeyns (hoogleraar ethiek) onderzoekt het nut en de mogelijkheid van een bovengrens voor vermogens: “Acht procent van de huishoudens in Nederland leeft in armoede, terwijl tegelijk mensen van extreme rijkdom kunnen genieten. Dat is niet alleen triest en onrechtvaardig, maar ook een slechte besteding van de middelen”.