Hoe Financial Intelligence Units wereldwijd samenwerken

Wereldwijd hebben bijna alle landen Financial Intelligence Units (FIU’s) opgezet om verdachte financiële transacties te onderzoeken in de strijd tegen criminaliteit en terrorisme. FIU’s moeten hiervoor noodzakelijk met elkaar samenwerken want deze transacties gaan vaak over landsgrenzen heen.

Politicoloog Pieter Lagerwaard onderzocht hoe FIU’s hierbij nationale verschillen overbruggen. Hij concludeert dat succesvolle samenwerking mogelijk is dankzij het informele karakter van internationale afspraken en het tegelijkertijd autonoom kunnen handelen als FIU. Maar dit roept ook vragen op over verantwoording en toezicht op hun operaties.

Financiële transacties laten veel meer digitale sporen achter dan het gebruik van cash. Betalingsgegevens bieden hierdoor een bron van informatie voor opsporingsinstanties om de financiering van criminaliteit en terrorisme te onderzoeken en bestrijden. FIU’s spelen hierin een sleutelrol. Zij onderzoeken meldingen van ongebruikelijke transacties, door bijvoorbeeld banken en casino’s. Zij bepalen of deze verdacht kunnen worden verklaard en doorgestuurd naar politie of justitie.

Financiële transacties rond drugstransacties of terroristische activiteiten gaan meestal over landsgrenzen heen. Wereldwijd moeten FIU’s daarom constant samenwerken en informatie over verdachte financiering met elkaar delen. Dit is een uitdaging omdat nationale regels en wetten vaak van elkaar verschillen, bijvoorbeeld qua omgang met privacy, databescherming of op het gebied van mensenrechten.

Het veldwerk vond plaats tussen 2016 en 2020. Om toegang te krijgen tot het veiligheidsgebied van financiële inlichtingen, waarin veel processen geheim zijn, paste Lagerwaard een flexibel onderzoeksmethode toe. Hij maakte gebruik van semigestructureerde interviews; participerende observatie op praktijkconferenties, workshops en trainingen; en documentanalyse van beleidsrapporten, notulen van vergaderingen en wetgeving.

Lagerwaard concludeert dat de transnationale samenwerking tussen FIU’s mogelijk wordt gemaakt door het juridisch grijze gebied waarin FIU’s vrij autonoom en onafhankelijk kunnen opereren. ‘De combinatie van het relatief informele karakter van internationale afspraken en de betrekkelijke autonomie van FIU-operaties, stelt FIU’s in staat om inlichtingen wereldwijd te delen‘, legt Lagerwaard uit. Dit roept vragen op, omdat de inlichtingen die gedeeld worden privacygevoelig zijn. ‘Kijk maar naar je bankapp, die geeft veel persoonlijke informatie weer: wat je koopt, waar je bent geweest en zelfs welke politiek of religieuze organisaties je steunt.’