Doorwerking monetair beleid kost tijd en verschilt per land

De ECB heeft in oktober voor het eerst sinds vorig jaar zomer de rente niet verhoogd. Maar dat wil niet zeggen dat de effecten van het krappere monetair beleid al zijn uitgewerkt, schijft DNB.

De forse renteverhogingen die tussen juli 2022 en september van dit jaar zijn doorgevoerd moeten nog hun volledige doorwerking in de economie krijgen. De mate waarin dat gebeurt verschilt sterk per euroland. Zo zijn Finse huishoudens rentegevoeliger dan Nederlandse huishoudens, die hun hypotheekrente veel langer hebben vaststaan.

Om de inflatie te beteugelen heeft de ECB in veertien maanden tijd de beleidsrente snel en fors verhoogd tot 4 procent. De beleidsrente is de rente waartegen banken geld kunnen stallen bij de ECB. Renteaanpassingen hebben niet direct effect op economische activiteit en inflatie. De beleidsrente werkt namelijk via financiële markten door in rentes die overheden, bedrijven en huishoudens betalen en ontvangen. Door de hogere rente wordt lenen duurder en sparen aantrekkelijker. Dit leidt ertoe dat huishoudens en bedrijven minder geld lenen en uitgeven, waardoor uiteindelijk de inflatie daalt. Dit proces noemen we ‘monetaire transmissie’.

Door te bepalen tegen welke rente banken geld kunnen lenen, of stallen, stuurt de ECB de (korte) geldmarktrente, deze transmissie gaat dan ook relatief snel. Verwachtingen over toekomstig monetair beleid beïnvloeden ook middellange- en lange marktrentes. Rentes die banken vragen worden dan vervolgens weer op basis van deze marktrentes bepaald. Gemiddeld genomen duurt het in het eurogebied zes maanden tot een jaar voordat de veranderingen in marktrentes grotendeels zijn doorgewerkt in de rentes op nieuwe bankleningen. Spaarrentes passen zich over het algemeen langzamer aan.

De rente op nieuwe leningen in Nederland begon al in het voorjaar van 2022 op te lopen, enkele maanden voordat de ECB de rente voor het eerst verhoogde. Dit gold vooral voor leningen met een lange looptijd, zoals hypotheekleningen. Dit kwam doordat de aankoopprogramma’s werden gestopt en doordat marktpartijen al anticipeerden op de toekomstige renteverhogingen. Vervolgens is ook de rente op nieuwe leningen met een kortere looptijd in korte tijd sterk gestegen. Door de hogere rente op nieuwe leningen is de vraag naar nieuwe leningen voor zowel huishoudens als bedrijven sterk afgenomen, zo geven Nederlandse banken aan in de Bank Lending Survey. Dit is precies het doel van de hogere beleidsrente van de ECB, omdat dan ook de investeringen afnemen, de oververhitte economie afkoelt en de inflatie daalt.